Πετράκη Αικατερίνη
Κοινωνική Λειτουργός
Η μοναξιά σαν ψυχοσυναισθηματική κατάσταση είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη. Έχει πολλές πλευρές που μπορεί να βιωθεί. Άλλοτε σαν επιλογή των δημιουργικών και πρωτοπόρων ανθρώπων , σαν βάση δημιουργίας και άλλοτε σαν κατάσταση μαρτυρική, βασανιστική, αποτέλεσμα συνήθως της μη δυνατότητας ή διάθεσης επικοινωνίας. Στη σύγχρονη κοινωνία μας κυρίως με την αστυφιλία και την εγκατάλειψη των πατρογονικών εστιών, άρα της αλλοτρίωσης του τρόπου ζωής «του σχετίζεσθαι και του ανήκειν», αποτρέπεται η εμπλοκή των ανθρώπων σε κοινωνικά δίκτυα. Η επικρατούσα τάση είναι εκείνη της απομόνωσης, της αποξένωσης της μη εξάρτησης από τους άλλους, διεργασίες που ανατρέπουν μέχρι πρόσφατα ψυχοπροφυλακτικές συνιστώσες του παραδοσιακού τρόπου ζωής.
Δεν είναι σπάνια η αναπόληση αξιών και στάσεων του παρελθόντος στην καθημερινή μας ζωή. Η επαφή με τη φύση, η ύπαρξη μικρών κοινοτήτων, η αναβίωση της παράδοσης, των ηθών και των εθίμων έρχονται νοσταλγικά στη μνήμη όσων τα έχουν βιώσει. Καταστάσεις όπου ευοδωνόταν η κοινωνική αλληλεπίδραση και η ουσιαστική επικοινωνία, με γνώμονα το κοινό καλό και την υπέρβαση του ατομικού συμφέροντος. Το εγώ γινόταν ένα μεγάλο εμείς, χωρίς να συνθλίβεται το εγώ αλλά εξελισσόταν αναδομούμενο. Όπου το άγχος δεν είχε θέση όχι γιατί δεν υπήρχαν ανατροπές και ανασφαλείς καταστάσεις αλλά γιατί υπήρχε κοινή συμπόρευση και αλληλεγγύη, μεγάλος βαθμός εμπιστοσύνης και αποδοχής.
Ο σύγχρονος πολιτισμός έχει ανατρέψει άρδην τον τρόπο ζωής μας. Με τα πρότυπα και τις αξίες που προωθούνται αυξάνεται ο φαύλος κύκλος της απομόνωσης, της δυσπιστίας, η οποίες επιφέρουν μεγαλύτερη απομόνωση. Επιπροσθέτως σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της τάσης για μοναξιά έχει διαδραματίσει και η αξία που αποδίδει ο σύγχρονος πολιτισμός στην αυτάρκεια. Η επικρατούσα αντίληψη είναι φανερή από την μεγάλη διάδοση ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα των καταστημάτων «σελφ σέρβις» ή των καταστημάτων «φτιάξ’το μόνος σου».
Η μοναξιά σαν αίτιο και αιτιατό της κοινωνικής απομόνωσης επιφέρει αναπόφευκτα παθογόνες καταστάσεις τόσο στην ψυχική όσο και στην σωματική υγεία. Δύσκολα κάποιος διαβλέπει ίσως πως πίσω από μια σωματική ενόχληση ή παθολογία μπορεί να ελλοχεύει η έκπτωση των σχέσεων και της επικοινωνίας. Όμως ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι η μοναξιά δημιουργεί προβλήματα σωματικής υγείας μέσω της παραμέλησης της τήρησης του υγιεινού τρόπου ζωής, της υπεραντιδραστικότητας στο άγχος και της μείωσης της ανασχετικής ικανότητας – άμυνας του οργανισμού. Έτσι σχετίζεται με μεταβολές στη λειτουργία του ανοσολογικού, ενδοκρινολογικού συστήματος και στη μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης. Αποτελέσματα μελετών καταδεικνύουν ότι τα απομονωμένα άτομα έχουν περισσότερες πιθανότητες, περίπου διπλάσιες, να πεθάνουν νωρίτερα απ’ ότι οι κοινωνικότεροι συνομήλικοι τους
Η κατάχρηση αλκοόλ και καπνού συνδέεται επίσης με την κοινωνική απομόνωση, με όλες τις γνωστές επιπτώσεις στην υγεία.
Η κοινωνικότητα δρα επίσης προληπτικά και υποστηρικτικά στο άτομο. Για παράδειγμα οι φίλοι κάνουν διάφορες μικροδουλειές εξυπηρετήσεις, κινητοποιούν το άτομο, με αποτέλεσμα να φτάνει εγκαίρως στις υπηρεσίες υγείας.
Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η ύπαρξη κοινωνικής δικτύωσης σχετίζεται με την επιβίωση αλλά ακόμα περισσότερο με την καλύτερη ποιότητα ζωής.
Όσον αφορά στη σχέση μοναξιάς και ψυχικής υγείας θα μπορούσε να πει κανείς ότι η κοινωνική δικτύωση και η ικανότητα του «σχετίζεσθαι» αποτελεί δείκτη της ψυχοκοινωνικής υγείας του ατόμου.
Η μοναξιά μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και μειωμένη αυτοεκτίμηση (αλλά και αντίστροφα), κάνοντας το άτομο να αποσύρεται κοινωνικά με αποτέλεσμα οι κοινωνικές τους σχέσεις να ατονούν. Η μοναξιά έτσι οφείλεται πρωτογενώς στην ψυχική νόσο του ατόμου κατακερματίζοντας την προσωπικότητα, στην προηγούμενη πολλές φορές δυσκολία του να δημιουργήσει και να διατηρήσει ουσιαστικές υγιείς σχέσεις φιλίες, στην έλλειψη ευκαιριών κοινωνικής διαντίδρασης καθώς και στο στίγμα της ψυχικής νόσου.
Υπάρχουν βέβαια και αντικειμενικοί κοινωνικοί παράγοντες που δημιουργούν συνθήκες πρόσφορες στην απομόνωση και κοινωνική απόσυρση όπως το διαζύγιο, χηρεία, θάνατος τέκνων, μοναχική διαβίωση, αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας , γενικά ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής. Η ύπαρξη όμως κάποιου έμπιστου προσώπου στο οποίο εναποθέτεις τον πόνο αλλά και την ελπίδα για έξοδο από οποιοδήποτε δυσκολία είναι προστατευτικός και υποστηρικτικός παράγοντας.
Η ύπαρξη κοινωνικού υποστηρικτικού περιβάλλοντος και κοινωνικής διαντίδρασης είναι αποφασιστικής σημασίας παράμετροι για την αποτροπή εκδήλωσης, επιδείνωσης, ήδη υπάρχοντος προβλήματος αλλά και στην αύξηση των δυνατοτήτων κοινωνικής επανένταξης- αποκατάστασης και μείωσης της οδυνηρής επίδρασης του στίγματος.
Η κοινωνία μας έτσι όπως έχει διαμορφωθεί δεν έχει μηχανισμούς που προάγουν την κοινωνική δυκτίωση άλλων εποχών. Οι άνθρωποι σήμερα πρέπει να προβληματιστούν και να επινοήσουν τρόπους επικοινωνίας και συναισθηματικής σύνδεσης με τους άλλους εξασφαλίζοντας καλύτερη ποιότητα ζωής και θωρακίζοντας την ψυχοσωματική σφαίρα στα πλαίσια της αέναης αναζήτησης ευτυχίας. Γιατί η ρήση του Ζαν Πωλ Σατρτ « ο άλλος, η κόλαση μου» μπορεί να καταρριφθεί με τη στάση ζωής μας και ο άλλος να είναι συμπορευτής και καταλύτης στην ευτυχία.